امام سجاد عليه‏ السلام در يكي از دوران‏ هاي دشوار تاريخ اسلام، امامت امت را برعهده داشت. هيچ يك از مشكلات اجتماعي و نابساماني‏ هاي سياسي كه در پي فتنه‏ ي عبدالله بن زبير و سخت‏گيري ‏هاي او بر بني‏ هاشم و نيز هجوم مسلم بن عتبه به مدينه به وجود آمدند، نتوانستند امام را از تعليم و تربيت بازدارند.

در ميان شاگردان امام سجاد عليه‏السلام، برخي از صحابه و ياران رسول خدا نيز به چشم مي‏خورند. مانند: جابربن عبدالله انصاري، واثله كناني، سعيد بن مسيّب بن حزن و سعيد بن جهان كناني، مولي امّ هاني.

بسياري از تابعين، نيز افتخار شاگردي در مكتب آن حضرت را يافته‏ اند، مانند: سعيد بن جبير، محمد بن جبير، ابوخالد كابلي، قاسم بن عوف، اسماعيل بن عبدالله بن جعفر.

شيخ طوسي در فهرست رجال خود، نام صد و هفتاد نفر از اصحاب و شاگردان امام زين‏العابدين عليه‏ السلام را به ترتيب حروف الفبا ياد كرده است. ابوخالد الكابلي، يحيي بن امّ الطويل و جبير بن مظعم از اصحاب ممتاز امام سجاد عليه‏السلام به شمار مي‏روند.

1ـ تابعين به كسانى گفته مى‏شود كه پيامبر را نديده‏ اند، ولى اصحاب پيامبر (ص) را درك كرده‏ اند.

منبع:رجال طوسى، 82 ـ 101.

پس از شهادت امام حسين عليه‏ السلام، هم‏زمان با ديگر مناطق سرزمين‏ هاي اسلامي شهر مدينه نيز به تدريج به جنبش درآمد. حاكم مدينه به گمان خود تدبيري انديشيد. وي گروهي از بزرگان شهر را به دمشق فرستاد كه از نزديك خليفه‏ ي جوان را ببينند و از مراحم او برخوردار شوند تا شايد در بازگشت به مدينه مردم را به اطاعت از حكومت مركزي تشويق كنند.

يزيد كه از تربيت اخلاقي، تدبير و دورانديشي لازم برخوردار نبود و ظاهر اسلام را نيز رعايت نمي‏كرد پيش روي نمايندگان مدينه به شراب‏خواري، سگ‏ بازي و كارهاي خلاف شرع پرداخت. نمايندگان مدينه هنگام بازگشت از شام، فغان برآوردند و گفتند: «يزيد مردي شراب‏خواره و سگ ‏باز و فاسق است و چنين كسي نمي‏تواند خليفه و امام مسلمانان باشد.» سرانجام شورش سراسر شهر را فرا گرفت و مردم، حاكم شهر و خاندان اموي را از شهر بيرون راندند. چون اين خبر به شام رسيد، يزيد لشگري را مأمور سركوبي مردم مدينه كرد و «مسلم بن عقبه» را كه مردي سالخورده بود، امير آن لشگر ساخت. مسلم مدينه را محاصره كرد. پس از چندي ساكنان شهر تاب مقاومت از كف دادند و تسليم شدند. سپاهيان شام در سه روز مردم مدينه را قتل‏عام كردند و از هيچ زشت‏كاري باز نايستادند. در اين واقعه مردان پارسا و شب ‏زنده ‏دار بسياري كشته شدند و زنان و دختران بي‏شماري از تجاوز اين قوم وحشي ايمن نماندند. در تاريخ از اين فاجعه به نام «جريان حرّه» ياد مي‏شود.

در اين فاجعه‏ي بزرگ، خاندان امام زين‏العابدين و بني‏ هاشم از تعرّض مصون ماند. به همين جهت ده‏ها خانواده‏ي مسلمان در مدّت محاصره شهر، به خانه‏ ي آن حضرت پناهنده شدند و از خطر نجات يافتند. آن‏چه سبب شد تا امام سجاد عليه‏السلام از اين فتنه ايمن بماند، برخوردهاي منطقي و سخنان روشن‏گري آن حضرت در برابر مردم شام و شخص يزيد بود. عكس‏ العمل آن حضرت هنوز در ذهن شاميان باقي بود و يزيد را متقاعد ساخته بود كه بيش از آن‏چه در كربلا به اهل بيت ستم روا داشته است، مجال ظلم به ايشان نيست؛ زيرا با شدت بخشيدن به اين ستم‏كاري، حكومت طرفي نخواهد بست.

منبع: سيره‏ ى پيشوايان، ص 188.

صحيفه سجاديه

صحیفه سجادیه مشتمل كه محققين، اسم آن را اخت القرآن، انجيل اهل بيت و زبور آل محمد نهاده اند. مشتمل بر 54 دعا از آن حضرت است.دعاي بيستم مشهور به دعاي مكارم الاخلاق و دعاي چهل و هفتم مشهور به دعای عرفه از ادعیه مشهور در بین عموم می باشد. این صحیفه در ضمن دعا، معارف اسلام، سياست اسلام، اخلاق اسلام، اجتماعيات اسلام، حقانيت شيعه، حقانيت اهل بيت علیه السلام، انتقاد از ظلم و ظالم، سفارش به حق و حقيقت، و بالاخره يك دوره معارف اسلامى را آموزش مى دهد. همچنین صحيفه سجّاديه، يكي از نمادهاي عرفاني و زاييده انديشه هاي معرفت شناسي امام سجّاد علیه السلام است.

دیگر آثار آن حضرت

1. مناسك حج: يكي ديگر از كتب آن حضرت است كه فرزندان آن حضرت اين كتاب را نقل كرده اند.
2. رساله حقوق: از ديگر آثار گرانسنگ آن حضرت كه جامع آداب سلوك فردي و اجتماعي است و محور شرح و بسط زيادي قرار گرفته است، رساله حقوق آن حضرت است.
3. الجامع في الفقه: عنوان يكي ديگر از آثار آن حضرت است كه ابوحمزه ثمالي نقل كرده است.
4. صحيفة الزهد: كتاب ديگري است كه توسط ابوحمزه ثمالي نقل شده است.
5. کتاب حدیث: كتاب ديگري كه توسط داود بن عيسي از آن حضرت نقل شده، كتابی است كه امام سجاد علیه السلام آن را گردآوري نموده است.